РУБРИКАТОР
СУОППАР "0Ҕ0ННЬОР"
Хамаҕатта нэһилиэгин олохтоохторо «оҕонньорбут» диэн ытыктаан ааттыыр кырдьаҕастарын, Аргунов Григорий Гаврильевиһы кытта кыра саастаахпар Долохоно ыраас хонуутугар ойуоккалыы оонньоон, күөх кырсыгар күөһэлийэн, сыырын аанынааҕы уутугар буккуллан, күһүнүн мууһа чарааһыгар борохойу дөйүтэн балыктаан, Долохонотун дөлүһүөнүн сиэн эҥэрдэһэн кэлбиппит. Быраата Боруонньаны кытга сайын дьабаралары кэһэтэрбит, сороҕор Кириисэ киксэриитинэн охсуһаары мордьооттоһорбут. Ону ийэлэрэ Татыйаас судургутук быһаарара: «Ким буруйдааҕын быһаара сатыыр иллэҥ суох, охсуспат буолуҥ», - диэт, сабырҕахпытыттан хам баттаан, ыстааммыт сыыһын сулбурутан сымнаҕас көп эппитигэр ытыһын ыалдьыттатара. Онон мээнэ охсуспат буолбуппут. Сөп ээ. Ыанньыксыт киһи биһиги хас хамсаныыбытын кэтээн көрөр иллэҥэ суох буоллаҕа.
Гришалаах аҕалара Аргунов Гаврил диэн колхоз бырабьшыанньатын чилиэнэ, коммунист, сүрдээх элэккэй киһи, оһуохайдьыт бэрдэ этэ. Сэриигэ барар бэбиэскэ тутан баран Кириэс Кытыл биэрэгэр атаарыы оонньуутун ыыппыта. Оһуохай, атах оонньуута буолбуга. Кылыыга ыраах да кыыралдьыталлара. Ядреев диэн Үөдэйтэн төрүттээх киһи түспүтүн ким да сиппэтэҕэ. «Хайа, ким да салгыы түһэр киһи суох дуо?» - диэбиттэригэр Пермяков Хабырыыс диэн киһи биирдэ эрэ түһээт, ол туоһу аһарбытыгар сөҕүү бөҕө буолбута. Ядреев түһэн көрөн баран, аккаастаммыта.
Кылыыһыт киһи кистэнэ сылдьыбыт дэспиттэрэ, түүнү быһа оһуохайдаабыттара. Сарсыныгар сэриигэ барбыттара. Ити икки Хабырыыс сэрии хонуутугар охтубуттар этэ.
Григорий Гаврильевич Ийэ дойдутугар уол буолбут ытык иэһин Кореяҕа баран сулууспалаан төлөөбүтэ. Сержант званиелаах, зенитнай орудие, араас сэп-сэбиргэл маастара этэ. Офицердар тус бэйэлэрэ эрэ туттар бэстилиэттэрин кытта көрөрө-истэрэ, кини көҥүллээтэҕинэ эрэ илиилэригэр ылаллара. Кинини кытта Дьяконов Иван Ильич, Корякин Петр Алексеевич сулууспалаабыттара. Армияттан кэлэн баран колхоз, совхоз суоппара. Совхозка оттук маһы тыаттан тиэйиигэ, чоҕу карьертан гаһыыга, Большой Невертэн уотурба тиэйиитигэр кини кылаата кээмэйдэммэт улахан этэ. В.М. Бочкарев «Комсомольскай» совхоз 30 сыллаах үбүлүөйүн ахтыытыгар Григорий Гаврильевиһы суоппардартан бастакынан ааттаабыта элбэҕи этэр. Совхоз саамай ыраах учаастагар Салбанҥа айанныырыгар элбэхтик олорсон тахсыбытым. Сэһэн-сэппэн дэлэй киһитэ. Аара түбэспит куртуйахтар кини «өрүллүбүт күөстэрэ» буолаллара. Хатыҥҥа олорор акаарылары, этэргэ дылы «улар мэйиилэри», биир-биир бэргэн ытыынан тоһурҕатара. Бэйэлэрэ да бастаан ытыллалларыгар буулдьаҥ манан барда диэбиттии үөһээ-аллараа өҥөҥнүүллэрэ, уҥа-хаҥас хайыһаллара.
Григорий Гаврильевич 50 сыл суоппардаата. Суоппардаата диэн арааһа алҕас буолуо, билигин да көлүөһэ үрдүгэр, уруул тутан олорор. Бэйэтин курдук эмиэ кырдьаҕас 30-ча саастаах УАЗик массыыналаах. Онтукатын «кырдьаҕаһым» диэн ааттыыр. «Таах олордохпуна ыалдьыах курдукпун, ол иһин «кырдьаҕаһым» уруулун туттум да сэргэхсийэ, эрчимирэ түһэбин», - диэн күлэр. «Олороргутутар тилэхтээмэҥ, массыынам кырыйда, эмэҕирдэ», - диир. Таах олоруохтааҕар Намҥа, Намтан Хамаҕаттаҕа дьону таһан абыранар эбит. Дьону тиэйэ сылдьарын үгүстүк көрөбүн. Биир муодарҕаабытым баар - Григорий Гаврильевич сэрии ветеранынан Кыайыы 50 сылыгар буолбута. Ити иннинэ кинини кытта сулууспалаабыт дьонноро эрдэ сэрии ветерана буолбут үһүлэр.
Үлэһит киһи оҕолоро эмиэ «үчүгэй сиэмэни ыстаххына, үтүө үүнүүнү хомуйуоҥ» дииллэринии, үлэһит бэртэрэ буоллулар. Аҕаларын туйаҕын хатаран үс оҕото суоппардар. Киһи үөрүөх. Улахан уола Афанасий 1975 сылтан суогшардыыр. Билигин газооператорынан үлэлиир. Өрөбүллэригэр чааһынай таксист. Оттон Анната уолаттартан хаалсыбат эр санаалаах буолан, эмиэ суоппардыыр. Кыыс киһиэхэ суогшар, өссө буолан баран, - тыа сирин суоппара, бу сөмүлүөтү көтүтэр лүөччүк курдук, бэлэмҥэ олорон-кэлэн баран, «онто сүгүн үлэлээбэт, манта оннук тыаһыыр» диэн мэхээнньиккэ этээт, баран хаалыы буолбатах. Айаҥҥа алдьаннаххына хантан мэхээнньик көрдөөн хантайан олоруоххунуй, ханнык да кэм буоллун, түһэн хаһыспытынан, өрөмүөинэммитинэн барарга тиийэҕин. Сайын бадараан, бырдах, кыһын тибии, тымныы эрийиитэ. Мээнэҕэ даҕаны 1980 с. совхозка Анна Григорьевна чемпион суоппар буолуо дуо. Массыына уруулун туппута 30-ча сыл буолла. Кини Өймөкөөҥҥө, Томмокко автопробегтарга кьптыбыта. Бу сылаалаах, сындалҕаннаах айаны ситиһиилээхтик түмүктээбиттэрэ. Билигин Анна Григорьевна ветеринарнай управлениеҕа суогшардыыр.
Григорий Гаврильевич оҕоиньор 80 сааһын туолан ааста, 50 сыл УРУУлу тутта. Оҕолорунаан суоппардаабыт ыстаастара 141 сыл буолбут. Ити тухары уһун айаны, ыраах суолу бардахтара. Чэ, сири эргийдилэр, халлааҥҥа, хайа эрэ чолбоҥҥо да тиийдэхтэрэ буолуо диэн айаннарын суолун түмүктээмиэҕиҥ. Кыахтара баарынан дьон туһугар үлэлээтиннэр. Григорий Гаврильевичка 30 саастаах массыынан' — «кырдьаҕаһыҥ», сүрэҕин-мотуорун тыаһа үчүгэй, билигин да эн сымнаҕас эрэллээх илиигин истэн, өссө да сүүрбэхтиир кыахтаах диэн этэн туран, кытаанах доруобуйаны, дьоллоох олоҕу баҕарыаҕыҥ.
Макар Жирков