РУБРИКАТОР
РЖЕВ АННЫГАР
Хатырык төрүт олохтооҕо Семен Иванович Куличкин (22.09.1901-1942) - дьоҥҥо биллэринэн Дохсун Сэмэн, Ржев куорат иһин уоттаах кыргыһыыга сырдык тыына балаҕан ыйын 22 күнүгэр 1942 с. быстыбыта. Кини уонна дьиэ кэргэнин туһунан Хатырыкка ахтыллыбатах. Сэмэн биһиги аҕабыт Афанасий Иванович Куличкин-Охоос бииргэ төрөөбүт инитэ. Кинилэр сэрии иннинэ Талаһалаах Күөлгэ кыстыктанан, Төгүрүккэ сайылыктанан үлэлээн-хамсаан быр-бааччы олорбуттар.
«Сэмэн эриличчи көрбүт киэн* харахтаах, бөдөҥ-садаҥ уҥуохтаах, түргэн-тарҕан туттунуулаах, кыайыгас-хотугас үлэһит бэрдэ этэ»,- диэн кырдьаҕастар ахталлар. Ханнык баҕарар хаҥыл сылгыны айааһыырынан ааттааҕа уонна атьгаан түргэнник айаннаан дьигиһитэрин сөбүлүүрэ үһү.
Сэрии иннинэ Моой үрэххэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт. Ол кытаанах айаҥҥа бэйэлэрин кыанар, сырыыга-айаҥҥа дьоҕурдаах дьону сүүмэрдээн ыыталлара үһү. Сэмэн биригэдьииринэн ананан, эрэйдээх, сылаалаах айаҥҥа бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөн, сорудахтарын толорон, саас кэлэллэрэ үһү. Айанньыттар сотору буолаат үлэҕэ-хамнаска ылсыбытынан бараллар. Сэмэн хонуу биригэдьииринэн үлэлээн сарсыарда эрдэ турара, киэһэ ыһыы кэнниттэн хойутуу утуйара, оттооһун, хомуур үлэтэ, күн былдьаһыгар бииртэн биир ыарахан үлэ солбуйсан иһэрэ. Кэргэнэ Өрүүнэ ыанньыксыттаабыт, кэлин ыалдьан тохтообут. Оҕолоро Маайа, Бүөтүр Хатырык оскуолатыгар үөрэнэллэрэ.
Дохсун Сэмэн уоттаах сэриигэ биир бастакынан бэбиэскэ туппут. Кырыктаах сэрииттэн эргиллибэтин сэрэйдэҕэ, бэйэтин сылгытын өлөрөн, сайылыгын ыалларын, аймахтарын кэриэс-хомуруос аһылыгар ыҥыран аһатан, бырастыылаһан арахсыбыт. Кэргэнэ Өрүүнэ ыарытыйара, кыыһа Маайа 15, уола Бүөтүр 12 саастаахтара. Сэмэни дьонноро, аймахтара аймаһыйа атаара хаалбыттар. Быраата Ньукулай-Миикэс, уола Бүөтүр Намҥа диэри атынан атаарбыттара. Миигин, убайын 4 саастаах кыра кыыһын, аттанарыгар ыҥыырын иннигэр олордо түспүтүн, куттаммыппын өйдүүбүн.
Сэмэн барбытын кэннэ кэргэнэ Өрүүнэ өр буолбатаҕа, ыалдьан олохтон туораабыта. Оҕолоро Маайа, Бүөтүр оҕо саастара бүтэн, тулаайахсыйан, холкуос кытаанах үлэтигэр улахан дьоннуун тэҥҥэ үлэһит буолбуттара. Биһиги ыал эр-кин курдук эрэнэр киһибит баран, аҕабыт көрбөт буолан, ийэбит 1942 с. өлөн эмиэ тулаайахсыйбыппыт. Ол саҕана фроҥҥа ынырыллыбыттар ахтыыларынан, Мальта станцияҕа тиийэн, төрөөн баран түбэспэтэх кытаанах байыаннай бэлэмнэниини барбыттар. Манна саллаат олоҕо строй, уулаах окуопа, үлэ, сэрии, өлүү буоларын бары билэллэр.
Ржев куорат иһин кыргыһыы туһунан Таатта киһитэ И.Н. Христофоров ахтыытыттан: «34 хонук устатыгар икки өттүттэн сир, халлаан ньиргийэр, ынырыктаах хапсыһыыта буолбута. Үрдүбүтүттэн, ойоҕоспутуттан буулдьа сып-сырылас, снаряд дэлби ыстанар тыаһа, өлүү-сүтүү, ыһыы-хаһыы, киһи тулуйбат алдьархайа. Манна сахалар элбэх этибит эрээри, аҕыйах хонук иһигэр биллэрдик аччаабыппыт. Киһи киһини сэймэктэһиитин, өлөрөр-өһөрөр санаалааҕын, чэгиэн эдэркээн бэйэлээх ыччат дьон дьолу, үөрүүнү-көтүүнү бил-бэккэ сылдьан, өлөр өлүү алдьархайыгар түбэспиппит». И.Н. Христофоров балаҕан ыйыгар илиитигэр ыарахан баас ылан, дойдутугар этэҥҥэ эргиллэн кэлбит. Биһиги убайбыт Семен Иванович Куличкин 4-с гвардейскай мотострелковай полк байыаһа 1942 с. балаҕан ыйын 22 күнүгэр сырдык тыына быстан, аата-суола Ржев куорат пааматынньыгар суруллубут.
Татьяна Афанасьевна Куличкина-Дедюкина,
убайын кыыһа