РУБРИКАТОР
Новгородов Иван Федорович
(1914-1972 сс.)
Наҕараадалара:
«Кыһыл Сулус» уордьан;
«1941 — 1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр Германияны кыайыы иһин» мэтээл;
Юбилейнай мэтээллэр.
Биһиги аҕабыт Новгородов Иван Федорович 1914 с. муус устар 17 күнүгэр Үөдэй нэһилиэгэр орто бааһынай кэргэҥҥэ иккис оҕонон төрөөбүтэ. Аҕата Новгородов Федор Матвеевич тимир уонна мас yyha, булдунан, балыгынан дьарыктаммыт. Ийэтэ Черноградская Мария Гаврильевна, Уус Хабырыыс кыыһа, ыҥырыыга сылдьар иистэнньэҥнэр axcaaннapыгар киирсэрэ. Аҕабыт Үөдэй, Партизан оскуолаларыгар үөрэнэн сэттэ кылааһы бүтэрбит. Онтон салгыы куоракка Рабфакка үөрэммит. 1935 с. кэргэннэммит.
1942 с. бэс ыйын 25 күнүгэр миэлиҥсэҕэ суотчутунан үлэлии сылдьан, иккис хомуурга түбэһэн ыҥырыллар. Сэриигэ барааччылары Үөдэй эргэ балыыһатын таһыгар миитин оҥорон атаарбыттар. Бастаан Чита куоракка байыаннай үөрэххэ үөрэппиттэр. Кини сержант званиелаах снайперынан ананан, дьэ уоттаах сэриигэ барар. 907-е стрелковай полкаҕа снайперынан сылдьар.
Аҥаардас Украина Донецкай уобалаһын, Некременц дэриэбинэтин босхолоон, кимэн киириигэ пулеметнай туочукалары суох оҥорон, барыта бу плацдарманы ылыыга 13 өстөөҕү өлөрөн «Кыһыл Сулус» уордьанынан наҕараадаламмыт. Ол туһунан «Кыһыл Сулус» уордьанынан наҕараадаламмыт 18322574 №-дээх учуотунай карточкатыгар маннык суруллубут: «В борьбе с немецкими захватчиками Новгородов проявил мужество и отвагу, он все время находился впереди наступающих наших подразделений. И своим снайперским огнём уничтожал пулемётные расчеты и автоматчиков противника. Тем самым помог продвигаться вперед своим подразделениям. Только за одно село Некремеш он уничтожил 5 фашистов. А всего на его счету имеется 13 убитых фашистов»
1943 с. балаҕан ыйын 10 күнүгэр Днестр өрүһү туорааһыҥҥа снаряд эстии титтэн хаҥас атаҕар улаханнык бааһыран госпитальга киирэн эмтэнэр. Эм тэнэн баран, 1944 с. икки баттыктаах бастакы борохуотунан дьонугар Сангаарга кэлэр.
Аҕабыт сэрии туһунан улаханнык кэпсээбэт этэ. Арай түүлээх тутааччылар кэллэхтэринэ кэпсэтэллэрэ. Онно аҕабыт сэриигэ сылдьыбытын туһунан күө-дьаа манныгы кэпсиирэ: «Бултаһарга анаан саһар сирбин оҥостон баран олордохпуна, бииргэ сэриилэһэр нууччам снайпера миэхэ: «Бу сири миэхэ аҕал, эн атын сиргэ баран оҥоһун», — диэн хаайбыт. Онуоха мин сөбүлэһэн умайбыт тааҥка анныгар тиийэн сыттым. Ити кэмҥэ снарядтар дэлбэритэ эһиннилэр, Арай мин көрдөхпүнэ, били сир атастаспыт нууччам снайпера сыппыт сириттэн туох да ордубатах. Сыппыт сирэ воронка буолан аҥайан хаалбыт. Дьэ, оннук өлөр өлүү айаҕыттан куотан турардаахпын. Биирдэ кимэн киириигэ окуопаҕа илиинэн киирсии буолла. Онно өлөрбүт эдэр өстөөҕүм куруук түүлбэр көстөрө».
Аҕабыт сиэрэй халыҥ хордуоҥкаттан оҥоһуллубут төһө ньиэмэс өстөөҕүн өлөрбүтүн бэлиэтэнэр снайперскай киниискэлээҕэ. Онно химическэй харандааһынан тардыылаах маннык суруктар бааллара: «Чыыһылата. Винтовканан биир өстөөх саллаатын өлөрдө. Винтовканан икки саллааты өлөрдө. Винтовканан биир ньиэмэс офицерын өлөрдө». Ойоҕоһугар командира илии баттаабыт. Киниискэтигэр күн аайы ити курдук толорор эбит. Кини барыта 37 ньиэмэс өстөөҕүн өлөрбүтүн бэлиэтэммит.
Аҕабыт Иван Федорович сэрииттэн кэлэн баран, Улан-Удэҕэ кыылы иитээччилэр куурустарыгар үөрэммитэ. Онтон 25 төрүүр саһылы Үөдэйгэ аҕалан саһыл ферматын тэрийбитэ.
1935 с. ийэбитиниин Александра Михайловна Прибылыҕы кытта холбоһон сэрии иннинэ икки оҕо төрүүр, онтон сэрии кэнниттэн биэстэ оҕолонор.
Аҕабыт «Нам» сопхуоска охотоведынан үлэлии сылдьан олохтон туораабыта.
З.И. Степанова,
кыыһа