РУБРИКАТОР
70 СЫЛ БУОЛАН БАРАН ҮӨРҮҮЛЭЭХ СОНУН
Бу үөрүүлээх сонун кэлбитин биһиги эбэбит, тыыл ветераныгар, 4 оҕону соҕотоҕун иитэн улаатыннарбыт Парнякова Ульяна Дмитриевнаҕа (1905-1968 сс.) кэриэстээн Кыайыы 70 сылыгар сиэннэрэ аныыбыт.
СЭРИИГЭ АТААРЫЫ
Бу кылгас ахтыы Нам сэлиэнньэтин олохтооҕо, сэрии кэмигэр Модут нэһилиэгэр олорбут Ытык кырдьаҕас эдьиийбит Кутукова Анна Павловна 93 сааһыгар бииргэ төрөөбүт убайын, сурдьун ахтан-санаан кэпсээбит түгэннэриттэн сурулунна.
Сайын. 1941 с. Модут нэһилиэгэ. Атырдьах ыйа. Ыстапаанньа эмээхсин кэллэ, «бэбиэскэ бөҕө кэлбит» диэн ытамньыйа-ытамньыйа кэпсии көрүстэ. Онтон ыксаан мин дьоммор Хатырыкка тиийдим. «Сурдьугар бэбиэскэ кэлбит» диэтилэр. Убайым кэлэн күүлэҕэ олорор. Убайа Мэхээлэ дьаһал үлэтигэр сылдьыбыт колхозка. Олус улахан уҥуохтаах, 2 м лаппа улахан эбитэ үһү. Табахтыыр. Быраатым Бүөтүскэ кэллэ. Убайым Мэхээс: «Чэ, таһырдьа тахсан хаамыахха», — диэн иккиэммитин сиэтэн барар. Бааһына устун хаамсабыт. Өөр-өр саҥата суох хаамсабыт. Убайым сурдьубар этэр: «Колхоз үбүн туттубутуҥ буолаарай. Дьоҥҥун, иитимньилэргин эрэйдиэхтэрэ» (Бүөтүскэ колхозка суотчутунан үлэлээбитэ, ол иһин этэр). Ону сурдьа: «Суох, тугу да сиэбэтэҕим, итэҕэһим суох. Дьыалабын бэрээдэктээбитим», — диэн дьонум кэпсэтэллэр. Мин тугу эрэ сэрэйэн ытаа да ытаа, сыыҥым-сырааным бөҕө. Туох да хараҕым уута сүүрэн олорор. Сотору-сотору саҥаһым Ылдьаана ыҥырар. «Аспыт сойоору гынна, кэлэҥҥит аһааҥ». Кус бөҕө, сымыыт буһарбыт.
Үчүгэй баҕайы күн. 4 киһи буолан сарсыарда эрдэ 2 аты көлүйэн оропууска сыарҕанан барбыттара. Намҥа кэлэн Больницкай Өлөксөйгө хоноллор. Сарсыарда борохуокка киллэрбиттэр. Атаарыыга киһи аҕыйах. Ытаһаллар. Бүөтүскэ «эдьиийим алыһын ытаан киһини тулуппата буолуо» дии саныыр эбит. Баакыччаҕа оттуу сылдьалларын хомуйан нөҥүө күнүгэр ити курдук сарсыарда от ыйыгар 1941 с. ылбыттар. Дьэ, ити курдук, уоттаах сэриигэ барбыттара.
Эһэбит Парняков Михаил Павлович — Мэхээс сэриигэ барарыгар биһиги эбэбит Ылдьаана кыра кыыһа Катя аҕыйах хонуктаах кыһыл оҕо хаалар. Аҕабыт Карл 5 саастааҕа. Улахаттар 14, 12 саастаахтара. Эбэбит ирдэһэрэ да «сурук суох» дииллэр. Онон мэлийбиттэрэ.
АХТЫЛҔАН
Маҥнай сэриигэ барбыттарын кэннэ түһээн төннөн кэлбиттэрин көрөрүм. Онтукайым мэлигир — төннүбэтилэр. Аһынарым, муҥнанарым бэрт буолан түһээн көрөрүм буолуо. Эдьиий аргыый үөһэ тыынар, өөр да өр толкуйдуур. Аҕам Парняков Павел Николаевич (1871-1943 сс.) улахан уолун Мэхээһи кыра уолунааҕар ордук ахтара, наар аһынара. Баара буоллар эмтэтиэ, үтүөрдүө этэ диирэ.
1965 с. Хатырык, Маймаҕа учаастага. Эдьиий Ааныс күүлэйдии дьонугар кэлэр. Эбэбит Ылдьаана детсадка ньээҥкэлиир. Биһиги кыра кыргыттар 3-5 саастаахпыт. Үлэ үөһүгэр сылдьар дьон көрсөллөрө сэдэх да буолара. Эт бөҕө буһардылар. Алаадьы. Водка уурдулар. Эбэбит Ылдьаана үөрэ-көтө аһаан оҕолорун утутта. Ыраас баҕайытык олороллор. Оһоххо кэлэн эбэбит Ылдьаана табахтыыр. Онтон наһаа үчүгэйдик хаһан да ыллаабат бэйэтэ ыллаата. Хараҕын уута аргыый аҕай сүүрэр. Бара-бара оҕолорун сыллыыр. Өтүүктээн сааһылаан таҥастарын уурда. Эбэбит ити курдук 4 оҕону бэйэтэ көрөн, аны сиэннэрин бүөбэйдээн улаатыннарбыта.
Төһө да кэмнэр аасталлар дьоммут ааспыт олохторо тыйыһа саныырга ыарахан. Ол эрэн, кинилэр күүстээх, тулуурдаах үлэлэрэ биһигини бу үчүгэй олоххо сирдээтэҕэ дии. Кинилэр ыччаттара, билигин биһиги, ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьабыт, толору дьоллоохпут. Дьиэ кэргэн, оҕо-уруу, дьоннорбутун ааттатар сиэннэр кэллилэр, үөрдэллэр.
70 СЫЛ БУОЛАН БАРАН ҮӨРҮҮЛЭЭХ СОНУН
70 сыл тухары эһэбит Парняков Михаил Павлович 1943 с. сураҕа суох сүппүт диэн буолара. Ирдэһэн көрөрбүт да, туох да сурах кэлбэт этэ. Онтубут 2015 с. муус устар 2 күнүгэр райвоенкомакка үтүө сурах кэлэн биһиги аймаҕы олус үөртэ. Ол курдук маннык ис хоһоонноох биллэрии кэллэ:
«Красноармеец Парняков Михаил Павлович, 1908 г. рождения, уроженец Хатырыкский наслег Намский район, ЯАССР, умер от ран 20.03.1945 г. в госпиталь 313 МСБ. 294 сд., Фольварка восточный округ, г. Штрице Тревницкого, Германия».
Оо, эһэбит төннөн тыыннаах кэлбитин курдук сананныбыт. Олус да үчүгэй үөрүүлээх сонун. Хорсун буойун Кыайыы сонунун билэн Германияҕа тиийэ уоттаах сэриигэ чиэстээхтик сэриилэһэн тиийдэҕэ. Баара-суоҕа балтараа ый Кыайыы күнүгэр тиийээхтэбэтэх. Саха саллаатыгар ыраах да дойдуга тиийбит. Кини биһиэхэ — ГЕРОЙ ХОРСУН САЛЛААТ. Билигин оҕолоруттан кыра кыыһа Екатерина Михайловна Данилова соҕотох баар. Көмөлөспүт райвоенкомат комиссариатыгар улахан махтал. Өссө да эһэбит сырыытын ирдэһиэхпит. Көмүс уҥуоҕар сүгүрүйэн, Ийэ дойдутун буорун тиэрдиэхпитин баҕарарбыт өссө күүһүрдэ.
Сиэннэрэ ЕЛЕНА уонна УЛЬЯНА, Хатырык