РУБРИКАТОР
ПОТАПОВ ИВАН ГЕРАСИМОВИЧ
Лена өрүс илин эҥэригэр Көбөкөн киэҥ нэлэмэн күөллэрдээх алаастарыттан биирдэстэригэр - Дьарааһыннаах Дьэбдьиэй кыракый саха балаҕаныгар ыал буолан олорбуттара. Кинилэр Улуу Октябрьскай революция иннинэ, олохтоох баайдарга үлэлээн, хамначчыт буолуу сорун-муҥун көрбүттэрэ. 1921 сыл Дьарааһыннаахха уол оҕо төрөөбүтэ. Уолу Уйбаан диэн ааттаабыттара. Дьарааһын бастакы колхозтары тэрээһиҥҥэ активнай кыттыыны ылбыта. Ол курдук, Харыйалаахха «Уйбааҥка» диэн колхоз тэриллиитигэр бастакынан чилиэнинэн киирбитэ, колхоһа бөҕөргүүрүн туһугар бары күүһүн биэрбитэ.Кини урукку олох ыарахан содулларыттан ыалдьан, 1936 сыллаахха өлбүтэ. Онон Иван ийэтинээн уонна кыра балтынаан Пашалыын иккиэйэҕин хаалбыттара.
Иван ийэтэ, Дьэбдьиэй, ити саҕана колхозка сүөһү көрөр. Иван оскуолаҕа үөрэнэрэ. 1926 сыллаахха Көбөкөн начальнай оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Мэлдьи үчүгэйдик үөрэнэрэ, көнө-көрсүө майгылааҕа. Үөрэнэ сылдьан, улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ кыттан, ликбезкэ учууталлаан дьону ааҕарга, суруйарга үөрэтэрэ. Итини тэҥэ ыаллары кэрийэ сылдьан агитатордыыра. 1937 с. буолбут ССРС Верховнай Советын бастакы быыбарыгар нэһилиэнньэ ортотугар үчүгэй үлэлээх агитаторынан бэлиэтэнэн, партия райкомун, райсоветын исполкомун махталларын ылбыта.
Иван Потапов нэһилиэнньэ ортотугар авторитеттааҕа. Эдэр үүнэн иһэр ыччат төрөөбүт колхоһугар ыытыллар бары үлэлэргэ активнайдык кыттара. Кинини 1938 с. «Уйбааҥка» колхозка бастаан кассирынан, онтон кыладыапсыгынан анаан үлэлэппиттэрэ. Бу үлэлэргэ ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. 1940 с. «Уйбааҥка» «Чомчоҕой», «Сааба» диэн кыра колхозтар холбоһон, «Коминтерн» диэн бөдөҥсүйбүт колхоз буолбуттара. Бөдөҥсүйүү да кэнниттэн Иван кыладыапсыктаабыта.
Бу хаһаайыстыба колхозтаахтара государственнай былааннары уонна сорудахтары толорор иһин күүстэрин ууран, үлэлии үөрэ-көтө сылдьар кэмнэригэр, 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр фашистскай Германия биһиги Ийэ дойдубутугар уоран сэриинэн саба түспүтэ.
Иван сэрии бастакы сылларыгар ыарахаттартан толлон турбакка колхоһугар үлэлии сырыттаҕына, 1942 сыл атырдьах ыйыгар Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллар бэбиэскэни туттарбыттара. Онон атырдьах ыйын 15 күнүгэр күн күбэй ийэтин, балтын, аймахтарын, табаарыстарын кытта бырастыылаһан, төрөөбүт Көбөкөнүттэн уһун сындалҕаннаах айаҥҥа турбута. Бойобуой андаҕарын 1942 сыл алтынньы 12 күнүгэр биэрбитэ.
1943 сыллаахха младшай команднай састаабы үөрэтэн бэлэмниир полковой оскуолаҕа үөрэнэн, сержант званиетын ылан, пулеметнай отделение командира буолбута.
Монголия Сайн-Шанда куората оччолорго Манчжурия кыраныыссатыттан чугас турара. Иван манна араас национальностаах отделениета буһуу-хатыы, бэлэмнэнии эрэйин үчүгэйдик барбыта. Иван взвод командирын солбуйааччытынан эмиэ сулууспалаабыта. Кини отделениетыгар нуучча, казах, украинец, мордвин уонна да атыттар бааллара. Кинилэр бары биир киһи курдук доҕордоспуттара, эйэлээхтэрэ. Ордук көрүдьүөстээх, кэпсээннээх-ипсээннээх, ырыалаах-тойуктаах казах уола Кайрулла этэ.
1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр кинилэр сулууспалыыр чаастара Забайкальскай фронт састаабыгар киирэн, милитаристкай Японияны утары бэйэтин интернациональнай иэһин толорон сэриилэспитэ. Кинилэр киирэр туһаайыыларынан Манчжурияҕа Япония аатырбыт мөлүйүөнтэн тахса саллааттаах, офицердаах, элбэх араас байыаннай техникалаах Квантунскай армията турбута. Бу армияны кытта биһиги армиябыт күөн көрсөн, кинини үлтү урусхаллыыр соруктааҕа. Онон биһиги дойдубут илин кыраныыссатыгар сэриини күөдьүтэр көрдүгэни суох оҥоруу соруга турбута.
Кимэн киирии улахан ыарахаттардааҕа. Ол курдук, Улахан Хинган сис хайаларын туорааһын, бу туорааһыҥҥа өстөөх элбэх бөҕөргөтүммүт учаастактардааҕа, ол учаастактар бары олус күүстээх артиллерийскай доттарынан, блиндажтарынан оҥоһуулара буолбута уонна хайанан айанныыр суол олус кыараҕаһа, итиэннэ араас тоһуурдары оҥоруута буолбута. Биһиги армиябыт японецтар харса суох утарсыыларын үлтү урусхаллаан иннин диэки кимэн киирбитэ.
Улахан Хинган хайа туорааһыныгар үгүстэн биир түгэҥҥэ хаан тохтуулаах, үгүс өлүүлээх-сүтүүлээх кыырыктаах кыргыһыы буолбута. Бу кыргыһыыга Иван отделениетыттан казах Кайрулла ыараханнык бааһырбыта, көмөлөһөөччүтэ нуучча Валентин өлбүтэ. Улахан эрийсиилээх кыргыһыыга кыайан, биһиги армиябыт улахан Хинган хайаны туораабыта. Бу киирсиигэ Потапов командование сорудаҕын хорсуннук толорбутун иһин «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Японецтар аатырбыт квантунскай армияларын үлтү урусхаллатан кыайтарбыттара, биир тыла суох бэринэр актаҕа 1945 сыл балаҕан ыйын 2 күнүгэр илии баттаабыттара. Онон аан дойду иккис сэриитэ биһиги модун күүстээх армиябыт кыайыытынан түмүктэммитэ.
1946 сыл сайын Иван Потапов түөһүгэр хас да бойобуой медаллардаах, Верховнай кылаабынай командующай табаарыс Сталинтан махтал суруктаах төрөөбүт Көбөкөнүгэр эргиллэн кэлбитэ. Дойдутугар кэлээт, колхоһугар араас үлэлэргэ үлэлэспитинэн барбыта.
1947 с. кинини Хатырыкка Наспо бырабылыанньатын председателин соҕотуопкаҕа солбуйааччынан быыбардыыллар.
1957 с. Намҥа эт-үүт комбинатыгар приемщигынан ананар. Совхозтартан (урукку колхозтар) уонна кэтэх хаһаайыстыбалартан государствоҕа эти тутар. Кини бу үлэлиир сылларыгар комбинат былаанын мэлдьи толороро, эт хаачыстыбата тупсубута. Иван үчүгэй үлэлэрин сыаналаан үлэлээбит тэрилтэлэрин салалтата, профсоюзнай тэрилтэтэ элбэх Бочуотунай грамоталарынан наҕараадалаабыттара, харчынан бириэмийэлээбиттэрэ. И.Г.Потаповка коммунистическай үлэ ударнигын бочуоттаах аата иҥэриллибитэ.
Сааһынан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. Ол да буоллар 1977-1982 сс. «Комсомольскай» совхозка кыладыапсыктаабыта. Никольскай биригээдэтин сортовой сэлиэһинэйин, эбиэһин бэрийбитэ.
И.Г.Потапов кэргэнэ Анналыын ыал буолуохтарыттан биэс оҕону төрөтөн, көрөн-харайан, улаатыннаран, үөрэттэрэн араас идэлээх үлэһиттэр оҥордулар. Зоя библиотекарь, Елизавета бухгалтер, Ольга кинотеатр методиһа, Валя медсестра, Анна эргиэн тэрилтэтин атыылааччыта.
Е. Иванов, сэрии уонна үлэ ветерана