РУБРИКАТОР
«ХОРСУНУН ИҺИН» - ҮСТЭ
Саллаат бу мэтээлинэн тус бэйэтэ сэрии бириэмэтигэр оҥорбут хорсун быһыытын иһин наҕараадаланар. Ол иһин кини ханнык да бойобуой мэтээллэрдээҕэр ордук киэн туттар наҕараадата буолар. Биһиги улууспут тыыннаах төннүбүт саллааттарыттан 74 саллаат ити мэтээлинэн наҕараадаламмыттарын билэбит. Кинилэр ортолоругар 5 киһи икки төгүл, 1 киһи үс төгүл ити саллаат үрдүк наҕараадатын түөстэригэр анньыммыттара.
Үс төгүл «Хорсунун иһин» мэтээлинэн, онуоха эбии «Албан аат» III степеннээх, «Кыһыл Сулус» уордьаннарынан, «Кенигсбери ылыы иһин», «Германияны кыайыы иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыт уонна Үрдүкү Главнокомандующай И.В. Сталинтан хас да Махтал суруктаах, Суворов II степеннээх уордьаннаах Краснознаменнай Витебскэй стрелковай дивизия командирын тус бэйэтиттэн анал бэлэхтээх сибээс отделениетын командира сержант Рыкунов Федор Иванович туһунан кэпсиибит. Биир дойдулаах хорсун саллааппыт туһунан аан бастаан краевед учуутал Петр Петрович Оконешников «Ленин суола» хаһыакка 1968 сыллаахха кыра ыстатыйаны суруйбута баар.
Федор 1 Хомустаах нэһилиэгэр 1914 с. төрөөбүт. Сэттэ кылааһы Нам оскуолатыгар 1931 с. бүтэрбит. Дьокуускайга ГИМЕИН оскуолатыгар үөрэммит. Анал үөрэҕи бүтэрбит эдэр киһини Өлөөн өрүһүн чинчийиигэ үлэлэтэ техник-гидролог быһыытынан анаан ыыппыттар. 1941 с. саас уоппускатын бириэмэтигэр соҕуруу сынньана барбыт. Москва биир улахан уулуссатынан хааман истэҕинэ радионан сэрии саҕаламмытын биллэрбиттэрин истибит. Тута чугастааҕы байыаннай комиссариакка тиийэн сэриигэ ыытарга көрдөспүт. Ыраах Саха сириттэн сылдьарын быһыытынан кинини олох чугаһаппатахтар, дойдутугар тиийэн туруорсарыгар сүбэлээбиттэр. Дойдутугар төннөн кэлэн Өлөөн оройуонуттан сэриигэ дьэ атырдьах ыйыгар барбыт. Федор Иванович төрөөбүт дойдутуттан 1931 сылтан тэйбит уонна атын сиртэн сэриигэ ыҥырыллыбыт буолан, кинини биир дойдулаахтара 1 хомустаахтар да, партизаннар да сэрии ветеранын быһыытынан бэйэлэрин кинигэлэригэр киллэрбэтэхтэр. Улууспут «Мэҥэ Таас» диэн мемориал кинигэтин томнарыгар эмиэ кини аата суох. Өлөөн улууһун историятын туһунан кинигэни көрө сылдьан, хаһыаты хасыһан ити ахтан аһарбыт Петр Петрович кыра ыстатыйатын буллум. Онон Федор Иванович Рыкунов Нам улууһун дьиҥнээх киһитин уонна биир хорсун сэрииһитин быһыытынан мантан антах кини аата ааттаныах тустаах.
Федор Армияҕа сулууспатын Забайкальеҕа 80-с моторизованнай полка курсанынан саҕалаабыта. Сэрии техникатын үчүгэйдик үөрэтэн сибээс сулууспатын сержана буолбута. 1942 с. бэс ыйын 18 күнүгэр фроҥҥа аттаммыта. Сэрии үгүс мүлчүргэннээх сырыыларын мүлчү көтөн, мындыр өйүнэн уустук уонна кимэн киириилэр быһаарыылаах түгэннэригэр сибээһи олохтоон, суһал сорудахтары толорон, сатабыллаах уонна хорсун сибээһи олохтооччулар отделениеларын хамандыырынан сураҕырар. Кини Арҕааҥы фронт 910 уонна 688 стрелковай полкалар сибээһи олохтуур отделениеларын хамаандалыыр. Онтон хорсун, буспут-хаппыт мындыр сэрииһити 653 артиллерийскай биригээдэ сибээһи олохтуур уонна разведкалыыр этэрээтин хамандыырынан аныыллар. Кини этэрээтэ артиллерия уотун аһар точкалары сибээс көмөтүнэн чуолкайдыыр уонна өстөөх тыыл өттүгэр тахсан разведканы ыытар олус кутталлаах, эппиэттээх түгэннэргэ снаряд, буулдьа аннынан бааһыра-бааһыра геройдуу быһыыны көрдөртөөн, быстыбыт сибээс боробулуохаларын салҕаталаан «Хорсунун иһин» үрдүк наҕараадаларга үс төгүл тиксэр.
Онтон хорсун буойун, Федор Рыкунов, Пруссияҕа сэриилэһэ сылдьан төгүрүтүллүбүт өстөөх улахан чааһын үлтүрүтүүгэ сибээһи олохтооһуҥҥа хорсун быһыыны оҥорбут улахан үтүөтүн иһин «Кыһыл сулус» уордьанынан наҕараадаламмыта. 1944 с. сайыныгар ытыалаһыы аннынан сибээһи олохтуу сылдьан снаряд оскуолкатыгар табыллан араанньы буолбута. Госпиталга сытан үтүөрээт, эмиэ алдьархайдаах сэрии инники кирбиитигэр сылдьан Кенигсберг куораты босхолоспута.
Фашистскай Германияны кыайыы кэнниттэн аны Федор Иванович Япония милитаристарын утары сэриигэ быраҕыллыбыта. Япония сэриигэ кыайтарбыта. Артиллерийскай биригээдэ хамандыыра генерал-майор Ока Иванович Городовиков 1945 с. балаҕан ыйын 2 күнүгэр артиллеристар стройдарын иннигэр Федор Ивановиһы таһааран туран «Албан аат» III степеннээх уордьаны кини түөһүгэр иилбитэ. Үлэлээбит сиригэр, Өлөөҥҥө 1946 с. ыам ыйыгар төннөн кэлбитэ. Онно сибээс үлэһитинэн уонна метеостанцияларга начальнигынан үлэлээбитэ. Сэрии кэнниттэн ыал буолбута. Федор Иванович оҕолоро уонна сиэннэрэ төрөөбүт Өлөөннөрүгэр үлэлии, тэнийэ олороллор, хорсун сэрииһит аҕаларын, эһэлэрин аатын ааттаталлар.
И. КРИВОШЛПКИН,
суруналыыс