Автор: Ыам ыйын 5 күнүгэр Дьокуускай куоракка Национальнай библиотека историческай саалатыгар Үөһээ –Бүлүү Балаҕаннаах нэһилиэгин Ытык киһитэ, «Нам улууһун культуратын”, “Түбэ нэһилиэгин сайдыытын иһин” бэлиэ, “Отуу уота” Нам улууһун суруйааччыларын, “Туллук хаара” ырыа айааччыларын түмсүүлэрин чилиэнэ, оһуохай доҕордоох, эһиэхэй эҥэрдээх Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх оһуохай этээччитэ — Аскалон Лукич Егоров – Өркөн ДЬОЛ «Өксөкүлээх Өлөксөй» диэн поэма кинигэтин киэн эйгэҕэ сүрэхтиир, бэлиэтиир кэрэҕэ сирдиир тэрээһинэ буолан ааста.
Аскалон Лукич- Өркөн ДЬОЛ
Айылҕа бэлэҕин туһанан
Айар кут алыбар ылларан,
Ийэ тыл сүмэтин иҥэрэн,
Иэйэр кут илбиһэр кыттыһан айар үлэннэн 1973 сылтан дьарыктанар, үгүс хомоҕой хоһоонноох, ылбаҕай ырыалаах. Хоһоонугар аан бастакы ырыаны 1975 сыллаахха Елена Олбутцева айбыта. Ол кэмтэн ыла, айар суола арыллан күн бүгүнүгэр диэри суруйан, билигин 6000 тыһыынчаттан тахса араас темаҕа хоһооннордоох. Айымньыларыгар кэргэнигэр, оҕолоругар, сиэннэригэр, аймах-билэ дьонугар, төрөөбүт түөлбэтигэр, олорор сиригэр тапталы хоһуйар.
Сүрэхтэммит кинигэбит Реас Кулаковскай “Аҕам олоҕо” кинигэтигэр олоҕуран “Өксөкүлээх Өлөксөй” поэма 2022 сыл ахсынньы ыйыгар Петр Иннокентьевич Попов эрэдээксэйэтинэн Дьокуускай куоракка, “Дани-Алмас” хампаанньа кинигэ кыһатыгар 112 сирэйинэн, 94 ахсаанынан сахалыы-нууччалыы икки тылынан бэчээттэнэн күн сирин көрбүтэ. Поэма киирииттэн, 10 олуктан (чаастан) уонна түмүктэн турар. Онон Аскалон Лукич Реас Алексеевиһы соавторым диэн бэлиэтиир. Поэма сурулларыгар киниэхэ чугас доҕоро Николай Егорович Винокуров – Урсун, поэт, литератураны ырытааччы, тылбаасчыт, «Чолбон» сурунаал сүрүн редактора, сүбэ-ама биэрэн, быһаарыылары суруйан көмөлөспүт. Автор бу поэматын Урсун сырдык кэриэһигэр аныыбын диэн бэлиэтээн этэр.
Кинигэ өссө биир уратытынан нууччалыы тылбаастааҕа буолар. Маны Саха өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун, “Отуу уота” Нам суруйааччыларын литературнай түмсүүтүн чилиэнэ – Мария Петровна Мохначевская – Марта-Мария тылбаастаабыт. Кини суруйуутун хас биирдии нуучча тыллаах аахтаҕына Аар саарга аатырбыт, киэн тутта ааттыыр, саха литературатын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, саха омуга өрө тутар ытык киһибит – Алексей Елисеевич Кулаковскай — Өксөкүлээх Өлөксөй олоҕун тута өйдүүр гына тылбаастаммыт. Онон бу кинигэни аахпыт эрэ барыта Өксөкүлээх тус олоҕун олуччу билэн тахсар дьоһун кинигэ буолбут диэн сыаналаатылар.
Ол курдук, бэлиэ күҥҥэ кинигэ туһунан баҕа санааларын, эҕэрдэ тылларын СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Мария Мохначевская-Марта Мария, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет норуоттар тылларын уонна культуратын институтун профессора Евдокия Поликарпова, олус дириҥник хорутан ырытыы оҥордо, санаатын үллэһиннэ, СӨ ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ, “Айар Кут” региональнай суруйааччылар сойуустарын бэрэссэдээтэлэ Зоя Данилова -Кэкэрдэ, СӨ ырыа сойууһун салайааччы, СӨ народнай артыыһа — Алексей Егоров, “Хомус музейын” билимҥэ уонна сырдатар үлэҕэ методиһа – Кия Аммосова, РФ уонна СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ – Саргылана Гольдерова – Саргы Куо, Россия үөрэҕириитин туйгуна, СӨ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, Нам улууһун “Отуу уота” суруйааччыларын Сойууһун салайааччыта — Алексей Татаринов — Удьурҕай, ону тэҥэ “Отуу уота” түмсүү чилиэннэрэ, Таатта улууһуттан кыраайы үөрэтээччилэр, Үөһээ Бүлүүттэн биир дойдулаахтара уонна «Сэргэлээх уоттара” устудьуон сылларын литературнай түмсүүтүттэн үөлээннэхтэрэ кэлэн уран тыллаах, истин иэйэр дууһалаах, айар дьоҕурдаах ытыктыыр киһилэригэр анаатылар. Бу күн ытык-мааны ыалдьыта – Саха Өрөспүүбүлүкэтин Дархан этээччитэ Валентин Хорунов сүргэни көтөҕөр оһуохайынан бар дьону түмтэ, ырыа куттаах доҕотторо Федор Унаров, Федот Егоров ыллаан – туойан, сэргэхситэн ыллылар.
Саҥа тахсыбыт кинигэ иитэр, үөрэтэр, сайыннарар, элбэҕи биллэрэр, иҥэрэр эрэ буолбакка үйэттэн үйэҕэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ хаалар туох баар өй-санаа, духуобунай баай буолуо турдаҕа диэн этэн туран, Аскалон Лукич Егоров – Өркөн ДЬОЛ айар хоһоонноро, айымньылара бар дьон сүрэҕэр үөрүүнү-көтүүнү үксэтэ, кэрэ кэскилгэ угуйа туруо, үрдүк дьолу туойан сырдык санааҕа салайыа диэн үтүө тылларынан кэрэ күммүтүн түмүктээтибит.
Людмила Григорьева, ааҕааччыны кытта үлэлиир отдел сэбиэдиссэйэ
