Автор: 
Улуу Кыайыы 80 сылынан ыам ыйын 13 күнүгэр Николай Рыкунов аатынан киин библиотека сырдык саалатыгар биир улахан үөрүүлээх түгэн буолла. Ол курдук Кыайыыны уһансыбыт дьоммут үтүө ааттарын үйэтитэр, Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө “Кыайыы кынаттаах ырыалар” диэн үтүөкэн, үйэлээх ырыанньык кинигэ сүрэхтэниитэ буолан ааста.
Хас биирдии күммүт кэрэ түгэннэртэн саҕыллар, күндү өйдөбүллэртэн олохпут түстэнэр. Саха Республикатын культуратын туйгуна, Нам улууһун “Туллук хаара” ырыа айааччыларын общественнай түмсүүтүн салайааччыта- Андрей Терентьевич Замятин ырыа куттаах доҕотторун түмэн, көмөлөөн олус дьоһун кинигэни таҥан бэчээккэ бэлэмнээн таһаардылар.
«Кыайыы кынаттаах ырыалар» диэн кыайыыны уруйдуур сырдык куттаах ырыанньык кинигэ 2025 сылга, 100 ахсаанынан, 192 сирэйинэн, «Көмүөл» кинигэ кыһатыгар бэчээттэнэн тахсыбыт. Кинигэ аан тылыгар «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!» кинигэ ааптара — Андрей Терентьевич, уонна «Убаастабыллаах ааҕааччы, ырыаны сэҥээрээччи!» диэн, Нам улууһун Ытык киһитэ, Улуустааҕы бэтэрээн сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ — Софья Дмитриевна Кобякова суруйбуттара ырыанньык кинигэ ис хоһоонун толорон байытан биэрбиттэр. Онтон кинигэ ис тутулугар киирдэххэ Нам улууһун композитордара, ырыа айааччылара Улуу Кыайыы, сэрии тиэмэтигэр араас кэмнэргэ айбыт 81 ырыалара түмүллүбүт.
Бастакынан СССР Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, биһиги биир дойдулаахпыт, саха сирин биир чаҕылхай поэта Илья Дорофеевич Винокуров – Чаҕылҕан 1942 сыллаахха суруйбут хоһоонугар, Саха сиригэр үлэлээбит музыкант – педагог Андрей Костин мелодиятыгар айыллыбыт, уостан түспэт “Хайыһар” ырыаттан саҕаланар.
Биир интэриэһинэй көрүҥүнэн буолар үгүс ырыаҕа QR-кодтаҕа. Куйаар коду даҕайан сигэнэн киирэн ырыа ылланарын истэҕин, ол ырыа минуһа тыаһыыр, сорох ырыаларга видео көстөр, ону таһынан аттыгар ноталара сурулла сылдьара кэрэхсэбиллээх, туһалаах буолара саарбаҕа суох. Кинигэ таһа олус сырдык, сылаас тыыннаах, сайдыы хаамыытынан бэчээттэнэн хаачыстыбата, таҥыллыыта олус эриэккэс, уурбут – туппут курдук оҥоһуулаах.
Бу дьоро, бэлиэ күҥҥэ ыалдьыттаатылар Нам оройуонун баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччыта — Юрий Дьяконов, Нам улууһун Ытык киһитэ, Нам оройуонун бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ — Софья Кобякова, Нам оройуонун култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга салалтатын начальнигын солбуйааччы – Александра Новгородова, кииннэммит библиотека ситимин директорын солбуйааччы — Александра Никонова, “Туллук хаара” ырыа айааччылар түмсүүнү өр сылларга салайбыт Нам улууһун ССРС култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Елена Кутукова уонна Нам улууһун “Туллук хаара” Ырыа айааччыларын общественнай түмсүү чилиэннэрэ, чугас аймах – билэ дьоно үтүө баҕа санааларын тиэртилэр.
Кинигэ сүрэхтэниитигэр мустубут ыалдьыттар СӨ култууратын туйгуна Афанасий Татаринов баянын доҕуһуолугар биир дойдулаахпыт Илья Винокуров – Чаҕылҕан хоһоонугар “Хайыһар” ырыаны күргүөмүнэн ыллаатылар, хомуурунньукка киирбит ырыалар ылланнылар. Ол курдук Василий Ущницкай – Сэки тылларыгар, Афанасий Татаринов матыыбыгар уонна толоруутугар “Өлбөт тыыннаах полк”, автор Владислав Попов — Бооччу толоруутугар «Өрүү тыыннаах ветераннар», Василий Ущницкай — Сэки тылларыгар, Мария — Маайа Григорьева мелодиятыгар уонна толоруутугар «Уолаттар ырыалара” ис сүрэхтэн кынаттанан дуорайдылар.
Кинигэ сүрэхтэниитигэр кинигэни хомуйан таһаартарбыт Андрей Замятин бу үлэ хайдах оҥоһуллубутун, кимнээх көмөлөспүттэрин, ахтан-санаан ааста, күүс – көмө буолбут дьонун бэлиэтээн махтал суруктары уонна саҥа кинигэни бэлэх уунна.
Түмүккэ, кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр, ырыаны таптааччыларга үйэ-саас тухары хаалар өлбөт-сүппэт өйдөбүнньүк, үлэҕэ, олоххо туһанар баай матырыйаал буолара саарбаҕа суох бигэ санааҕа кэллибит. Киһи өллөҕүнэ – аата хаалар, ырыаһыт өллөҕүнэ ырыата ылланар – дииллэрин курдук бу кинигэҕэ киирбиттэр үйэлэр тухары кэпсэлгэ сылдьыахтара, ыччаттарбыт билиэхтэрэ. Дьоһун ырыалардаах хомуурунньук — кинигэ оҕо уһуйаанын иитээччилэригэр, оскуола учууталларыгар, хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ кэлэр кэнчээри ыччаппытын патриотическай тыыҥҥа иитиигэ ураты суолталаах, олус туһалаах буолуоҕа диэн эрэнэбит.
Кинигэ сүрэхтэниитигэр кэлбит дьон саҥа тахсыбыт кинигэни бэлэх тутан астынан тарҕастылар. Бу курдук үрдүк таһымнаах «Кыайыы кынаттаах ырыалар» ырыа хомуурунньугун сүрэхтэниитэ Наммыт улууһугар олус сэргэхтик ааста.
Үтүө доҕотторбутугар айымньылаах үлэни баҕарабыт, айар талааҥҥа сүгүрүйээччилэр кэккэлэрэ кэҥии турдун!
Кэрэ, үйэлээх тэрээһини иилээн-саҕалаан ыытта улуустааҕы киин модельнай библиотека ааҕааччыны кытта үлэлиир салаа сэбиэдиссэйэ Людмила Григорьева.
Людмила Григорьева,
ааҕааччыны кытта үлэлиир отдел сэбиэдиссэйэ
