Автор: Быйыл Сибииргэ уонна Уһук Илин региоҥҥа биир улахан научнай библиотека — СӨ Национальнай библиотеката тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиир. Бу дьоһун бэлиэ даатаны көрсө Нам улууһуттан төрүттээх, Намҥа олоро, үлэлии сылдьыбыт, Национальнай библиотека сайдыытыгар тус кылааттарын киллэрбит биир дойдулаахтарбыт тустарынан сырдатыахпытын баҕарабыт.
Саха сирин уһулуччулаах государственнай уонна политическай диэйэтэлэ, киэн туттар биир дойдулаахпыт Максим Кирович Аммосов саха норуотун үөрэхтээһинин, төрүт тылын, култууратын сайыннарыыга туруулаһан туран үлэлэспитэ. Саҥа тэриллибит Автономнай Саха сирэ улахан научнай библиотекалаах буолуохтаах диэн идиэйэни олоххо киллэрэн, 1925 сыллаахха ыам ыйыгар Совнарком бэрэссэдээтэлэ М.К.Аммосов ССРС Наукаларын Академиятын Саха сиринээҕи комиссиятыгар научнай библиотеканы тэрийии туһунан көрдөһүү сурук түһэрэр. ССРС Наукаларын Академиятын Президиума көрдөһүүнү өйөөбүтэ. 1925 сыл балаҕан ыйын 14 күнүгэр Совнарком киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар библиотека үлэтин тупсарар, кини фондатын элбэтэр уонна аналлаах бастайааннай дьиэтин анаан туран, бэрэссэдээтэл М.К.Аммосов илии баттааһыннаах Саха национальнай библиотекатын тэрийэр туһунан правительство уурааҕа тахсыбыта.
Уураах тахсыбыт күнэ–СӨ Национальнай библиотеката тэриллибит күнүнэн бэлиэтэнэр.
Саха талааннаах бэйиэтэ, тылбаасчыта Илья Дорофеевич Винокуров-Чаҕылҕан улахан уола, Россия Журналистарын Сойууһун чилиэнэ, фотожурналист Артур Ильич Винокуров 1957 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училище библиотечнай салаатын бүтэрэн баран, 18 сыл Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлээбитэ. Каталогизатор идэтиттэн саҕалаан, техническай литература отделын салайааччытынан, копировальнай-множительнай лаборатория сэбиэдиссэйинэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.
Национальнай бибилэтиэкэҕэ өр сылларга үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбит библиотечнай дьыала бэтэрээннэрин киэн тутта ааттыыбыт.
Говорова Елена Ильинична 1947 сыллаахха Хатын-Арыы нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сааһа Искраҕа ааспыта. 1968 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училище библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. А.С.Пушкин аатынан республиканскай бибилэтиэкэҕэ библиотекарынан үлэҕэ киирбитэ. 1970 сыллаахха кэргэнин үлэтинэн Магадан уобалаһыгар көһөллөр. 1993 сылга диэри Ягоднинскай оройуон библиотекатыгар үлэлиир. 1993 сылтан дойдутугар кэлэн, Национальнай бибилэтиэкэҕэ 2021 сылга диэри 28 сыл библиотекарынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Үлэ бэтэрээнэ, СӨ култууратын туйгуна. Билигин Новосибирскай куоракка бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Кутукова Вера Николаевна 1945 сыллаахха Модут нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1970 сыллаахха Хо Ши Мин аатынан Иркутскайдааҕы омук тылларын үөрэтэр педагогическай институту бүтэрбитэ. Хатыҥ-Арыы, Дьокуускай куорат 7 №-дээх оскуолаларыгар французскай, немецкай тыл учууталынан үлэлээбитэ. 1975 сыллаахха Национальнай бибилэтиэкэҕэ (ол саҕана А.С.Пушкин аатынан республиканскай бибилэтиэкэҕэ ) омук литературатын отделыгар библиографынан үлэлии киирэр. Французтуу тылынан тахсар кинигэлэр фондаларын тэрийиигэ көхтөөх кыттыыны ылбыта. Франция посольствотын, аан дойдутааҕы кинигэ атастаһыытын программатын чэрчитинэн Франция библиотекаларын, ЮНЕСКО Национальнай Комитетын кытары ыкса сибээһи олохтооһуҥҥа тус бэйэтин кылаатын киллэрбитэ. Ол кудук, Янкель (Жак) Карро тылбаастаабыт «Ньургун Боотур” олоҥхо, «Эллэйада”, П.Ойуунускай “Улуу Кудаҥса” тылбаастара НБ фондатыгар киирбиттэрэ. Вера Николаевна үгүс библиографическай ыйынньыктары бэлэмнээн таһаарыыга үлэлээбитэ. 2014 сыллаахха «Вдохновленный олонхо. Олоҥхоҕо умсугуйан» диэн Янкель (Жак) Карро анаммыт кинигэ тахсыбыта. Кинигэ биобиблиографическай ыйынньыгын Вера Николаевна оҥорбута. Маны таһынан Кутукова В.Н. краевед быһыытынан библиотека историятын, М.К.Аммосов олоҕун, Модут историятын туһунан ыстатыйалара республика хаһыаттарыгар, «Илин” сурунаалга, хомуурунньуктарга бэчээттэммиттэрэ.
Вера Николаевна Кутукова Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлээбит ыстааһа-50 сыл! Кини коллективка убаастанар бэтэрээн, наставник буолар, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. СӨ култууратын туйгуна, СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ.
Потапова Любовь Николаевна (1951-2014) Дьокуускай куоракка төрөөбүтэ. 1971 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училище библиотечнай салаатын бүтэрэн, Нам оройуонугар үлэлии кэлэр. 15 сыл устата Затон, Көбөкөн бибилэтиэкэлэригэр айымньылаахтык үлэлээн, бииргэ үлэлээбит коллегаларыгар үтүө өйдөбүлү хаалларбыта. 1985 сыллаахха Илин Сибиирдээҕи культура институтун бүтэрбитэ. Дьокуускайга Республиканскай профсоюз бибилэтиэкэтигэр, онтон 1991 сылтан Национальнай бибилэтиэкэ абонемент отделын сэбиэдиссэйинэн анаммыта. Любовь Николаевна 1994 сылтан Хотугу норуоттар литератураларын салаатын салайбыта. Бу кэмтэн ыла кини үрдүк профессиональнай таһымҥа тахсар ситиһиилээх үлэтэ саҕаламмыта. Потапова Л.Н. үгүс сыралаах, кыһамньылаах үлэтинэн Национальнай бибилэтиэкэ Арктика норуоттарын культураларын, тылларын, үгэстэрин сырдатар, тарҕатар, үйэтитэр киининэн буолбута. Любовь Николаевна үлэтигэр саҥа сүүрээннэри, бырайыактары толкуйдаан киллэрэр новатор специалист этэ. Кини салайыытынан сүтэн эрэр хотугу норуоттар тылларын, уус уран айымньылары цифровой технологиялары туһанан үйэтитиигэ күүстээх үлэ барбыта. 2009 сылтан “Книгакан” диэн улахан электроннай портал үлэтин саҕалаабыта. Любовь Николаевна аан дойдутааҕы, российскай таһымнаах научнай конференцияларга, форумнарга кыттара, элбэх методическай кинигэлэр, библиографическай ыйынньыктар ааптардара. Любовь Николаевнаҕа 2012 сыллаахха «Саха республикатын култууратын үтүөлээх үлэһитэ” үрдүк аат иҥэриллибитэ.
Старостина Варвара Капитоновна 1955 сыллаахха Абый оройуонугар Дружина бөһүөлэгэр төрөөбүтэ. 1978 сыллаахха Хабаровскайдааҕы культура институтун библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. Уус-Алдаҥҥа киин бибилэтиэкэҕэ библиографынан, методическай отдел сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1980 сыллаахха Нам оройуонун киин бибилэтиэкэтигэр методическай отдел сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлии кэлбитэ. Варвара Капитоновна Нам кииннэммит библиотечнай ситимин филиалларыгар үгүстүк командировкаҕа сылдьан кинигэ фондатын саҥа классификацияҕа (ББК) көһөрүүгэ элбэх практическай көмөнү оҥорбута. 1981 сыллаахха Москваҕа идэтин үрдэтэр кууруска үөрэнэн кэлбитэ уонна директоры солбуйааччынан анаммыта. Библиотека директорынан Захарова Екатерина Георгиевна үлэлиирэ. 1982 сыллаахха М.К.Аммосов сиэн быраатыгар, архитектор Старостин Виктор Егоровичка кэргэн тахсыбыта. Эдэр ыаллар Дьокуускай куоракка көһөн киирбиттэрэ. Варвара Капитоновна Национальнай бибилэтиэкэҕэ научнай-методическай отдел сүрүн библиотекарынан, тыа хаһаайыстыбатын литературатын отделын сэбиэдиссэйинэн, искусство отделын библиографынан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. 1999 сыллаахха Варвара Капитоновна “Саха республикатын култууратын үтүөлээх үлэһитэ” үрдүк ааты ылбыта.
Сидорова Матрена Егоровна 1986 сыллаахха Көбөкөн орто оскуолатын бүтэрэн баран, Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училище клубнай отделениятыгар үөрэнэ киирбитэ. Салгыы училище кэнниттэн, 1993 сыллаахха Илин Сибиирдээҕи культура институтун бүтэрэн библиотекарь-библиограф идэтин баһылаабыта. 2014 сылтан Национальнай бибилэтиэкэҕэ искусство отделын салайааччытынан ананан үлэлээбитэ. Матрена Егоровна салалтатынан бибилэтиэкэҕэ «Музыка для всех” программа чэрчитинэн музыканнары, искусство үлэһиттэрин кытта көрсүһүүлэр, презентациялар ыытыллыбыттара. СӨ норуодунай маастара Анна Звереваны кытта “Этно-арт” бырайыак ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Билигин Матрена Егоровна НБ «Сандалы-Бичик» национальнай кинигэ мемориальнай фондатын кылаабынай библиотекарынан үлэлиир. СӨ култууратын туйгуна.
Намнааҕы кииннэммит бибилэтиэкэ тиһигэр үлэлээбит биир идэлээхтэрбит билигин Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлииллэр.
Харлампьева Татьяна Афанасьевна 1987 сыллаахха Нам орто оскуолатын бүтэрбитэ. 1987-1989 сс. Нам киин бибилэтиэкэтигэр үлэлээн баран, бибилэтиэкэр идэтин толору баһылыыр баҕалаах Илин Сибиирдээҕи култуура институтугар үөрэнэ киирбитэ. 1993 сыллаахха үөрэҕин бүтэрэн, Республиканскай Оҕо бибилэтиэкэтигэр 2012 сылга дылы үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 2013 сылтан Национальнай бибилэтиэкэ саамай эппиэттээх отделыгар-научнай –методическай салааҕа сүрүннүүр методиһынан үлэлиир. Республика муниципальнай бибилэтиэкэлэрин үлэлэрин тэрийэр, статистика көрдөрүүлэрин хомуйар, анаалыстыыр, улуустарга командировкаларга сылдьан ыйан-кэрдэн практическай көмөнү оҥорор олус эппиэтинэстээх, түбүктээх үлэни Татьяна Афанасьевна ымпыгар-чымпыгар дылы баһылаабыт специалист буолан биир идэлээхтэрин ортолоругар улахан убаастабылы ылар. “О деятельности муниципальных библиотек РС(Я) за 2020-2022 годы” диэн дакылааттара Россия таһымыгар 10 бастыҥ иһигэр киирбиттэрэ кини үрдүк категориялаах профессионал буоларын туоһулууллар. Татьяна Афанасьевна “За вклад в развитие библиотечного дела РС(Я)” бэлиэлээх, СӨ култууратын туйгуна.
Корнилова Вера Афанасьевна 1988 сыллаахха Кемерово куоракка культура институтун библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. 1993-2013 сс. Нам оройуонугар Оҕо бибилэтиэкэтигэр, Н.М.Рыкунов аатынан Нам киин бибилэтиэкэтигэр ситиһиилээхтик үлэлээбитэ, профессионал быһыытынан үүммүтэ, сайдыбыта. Правовой информация киинигэр библиографынан, ааҕааччыны кытта үлэлиир отдел сэбиэдиссэйинэн ананан үлэтигэр саҥа бырайыактары, сонун тэрээһиннэри, биир интэриэстээхтэр түмсүүлэрин тэрийбитэ. СӨ Култуура Министерствотын грантовай куонкурсугар кыттан кыайыылаах аатын ылбыта. Правовой информация киинэ республикаҕа бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ. Вера Афанасьевна 2013 сылтан Национальнай бибилэтиэкэ каталогизация ресурсаларын салаатыгар сүрүннүүр библиографынан айымньылаахтык үлэлии сылдьар. СӨ култууратын туйгуна.
Намтан төрүттээх биир дойдулаахтарбыт-эдэр көлүөнэ бибилэтиэкэрдэр Өрөспүүбүлүкэ сүрүн бибилэтиэкэтигэр үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Антонова Айыына Евгеньевна (Хатырык) 2022 сыллаахха Арктикатааҕы искусство уонна культура институтун библиотечнай салаатын, быйыл саас институт магистратуратын бүтэрбитэ. НБ информационнай-библиографическай хааччыйыы отделыгар сүрүн библиограф.
Борисова Наталья Александровна (Үөдэй) 2008 сыллаахха Арктикатааҕы искусство уонна культура институтун библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. 2006 сылтан НБ –ҕа үлэлиир, каталогизация ресурсаларын салаатыгар кылаабынай библиограф.
Бурнашева Анна Григорьевна (Нам) 2001 сыллаахха М.К.Аммосов аатынан Саха государственнай университетын математика уонна информатика институтун бүтэрбитэ. 2009 сылтан Национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлиир. Саха сирин норуоттарын тылларын уонна култуурунай нэһилиэстибэлэрин үйэтитэр цифровизация киинин салайааччыта.
Мордосова Анна Валериевна (Партизан) 2017 сыллаахха Арктикатааҕы искусство уонна культура институтун библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. 2023 сылтан НБ-ҕа үлэлиир. Каталогизация ресурсаларын салаатыгар сүрүннүүр библиограф.
Ядреева Любовь Тимофеевна (Үөдэй) 2014 сыллаахха Арктикатааҕы искусство уонна культура институтугар технолог идэтигэр үөрэнэн бүтэрбитэ. НБ региональнай библиография салаатыгар кылаабынай библиограф.
Максим Аммосов көҕүлээн тэрийбит республикабыт киэн туттар бибилэтиэкэтэ-Национальнай бибилэтиэкэ биир үйэ устата далааһыннаахтык үлэлээн, сайдан-үүнэн кэллэ. Бу сыллар усталарыгар Намтан төрүттээх биир дойдулаахтарбыт Национальнай бибилэтиэкэҕэ айымньылаахтык, ситиһиилээхтик үлэлээн уонна билигин саҥа көлүөнэ бибилэтиэкэрдэр үлэлии сылдьалларынан киэн туттабыт.
Биир идэлээхтэрбитигэр сайдыылаах үйэҕэ саҥаттан саҥа сонун сүүрээннэри, бырайыактары олоххо киллэрэн киэҥ биһирэбили ыла тураргытыгар, саха норуотун духуобунай баайын үйэтитиигэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдиигэ сыралаах үлэҕит үтүө түмүктэрдээх буоллун, кэлэр көлүөнэ ыччат сайдарыгар, үөрэнэригэр бибилэтиэкэ дьоһун кылаата уҕараабакка төһүү күүс буола турдун.
Матырыйаалы бэлэмнээтэ
Раиса Гоголева, Н.М.Рыкунов аатынан Нам киин библиотекатын библиограба
